Jak prawidłowo przygotować kiszonkę z kukurydzy?
Kiszonka z kukurydzy jest to pasza objętościowa, którą uzyskujemy w wyniku zakwaszenia masy roślinnej kwasem mlekowym, wytworzonym przez bakterie. Stanowi ona podstawę żywienia bydła mlecznego, dlatego niezmiernie ważny jest prawidłowy sposób jej przygotowania, co nie zawsze bywa łatwe. W poniższym artykule przedstawimy, jak w pięciu krokach uzyskać pełnowartościową kiszonkę z kukurydzy.
Krok 1. Właściwy termin zbioru kukurydzy
Idealny moment na zbiór kukurydzy na kiszonkę to czas, kiedy roślina osiąga od 32 – 36% suchej masy. Przy takiej wartości otrzymuje się gwarancję dobrego ubicia oraz zakiszenia (właściwego rozkładu kwasów mlekowego oraz octowego). Dlatego wybór odpowiedniego terminu na koszenie okazuje się być dużym wyzwaniem dla każdego rolnika. Gotowość rośliny do zbioru zależy przede wszystkim od dojrzałości ziarna w kolbie. Dlatego też, stopień dojrzałości kukurydzy do kiszenia najlepiej określić przy pomocy analizy położenia linii mlecznej w ziarniaku kukurydzy. Uważa się, że gdy linia mleczna znajduje się w 1/3 wysokości ziarniaka, to zawartość suchej masy w zielonce wynosi 32-33%. W przypadku gdy znajduje się ona w połowie ziarniaka (skrobia szklista oraz skrobia mączysta), determinować będzie optymalny termin zbioru kukurydzy na kiszonkę, sugerując tym samym zawartość suchej masy w całej roślinie na poziomie około 35%. Gdy linia mleczna znajduje się w 2/3 wysokości ziarniaka (patrząc od góry), ziarno staje się trudne do rozdrobnienia a zielonka może okazać się trudna do ubicia. Ocenę położenia linii mlecznej należy jednak traktować jako informację dodatkową w ustalaniu terminu zbioru. Zmienność pomiędzy odmianami oraz trudne do przewidzenia zmiany pogodowe sprawiają, że ustalanie terminu zbioru na podstawie położenia linii mlecznej w ziarniaku może być zawodne. Do czynników utrudniających prawidłowy termin zbioru należy również dostępność firm usługowych, będących nadal kluczowym źródłem zasobów sprzętowych. Wówczas możemy uzyskać niższą lub wyższą suchą masę od oczekiwanej. Konsekwencją może być kiszonka z zawartością niepożądanych kwasów (za dużo kwasu octowego lub masłowego) lub w przypadku zbyt suchego materiału znaczne występowanie grzybów, pleśni i w konsekwencji mykotoksyn. W takim przypadku warto pomyśleć o dobrych zakiszaczach bakteryjnych do kiszonki, zabezpieczających pryzmę. Doskonałym rozwiązaniem jest zakiszacz bakteryjny SiloSolve® FC, który zawiera dwa szczepy bakterii: Lactobacillus buchneri LB1819 oraz wyjątkowy szczep Lactococcus lactis O224.
Krok 2. Dobranie odpowiedniej technologii oraz wysokości koszenia kukurydzy
Przygotowanie kiszonki z kukurydzy o bardzo dobrej wartości odżywczej, uzależnione jest od odpowiedniej wysokości koszenia materiału zielonego. Im wyższe cięcie rośliny, tym bardziej wzrasta wartość energetyczna. Wiąże się to ze stosunkiem ilości zdrewniałych części znajdujących się w niższych partiach rośliny do zawartości skrobi dostępnej w ziarniakach. Podczas analizy wysokości koszenia należy kierować się indywidualnymi potrzebami. Nie należy zapomnieć jednak o zmianach w poziomie energii oraz wielkości plonu. Koszenie kukurydzy na wysokości ok. 15 – 30 cm przyczynia się do zwiększenia zawartości energii o około 0,1 MJ NEL/kg SM na każde 10 cm. Z drugiej strony zwiększona wysokość cięcia (z 10 cm do 30 cm) zmniejsza plon o 1 t SM/ha.
Na świecie oraz w Polsce coraz częściej zyskuje popularność nowa metoda kondycjonowania kukurydzy opracowana przez firmę CLASS – SHREDLAGE. Charakteryzuje się ona następującymi właściwościami:
- Długość sieczki ok. 26-30 mm.
- Rozdrobnienie fragmentów łodyg poniżej 4 mm.
- Naruszenie struktury łodyg.
- Pofragmentowanie na cztery lub osiem części.
- Rozluźnienie struktury sieczki.
Podczas zbioru zielonki w przypadku metody SHREDLAGE obowiązują takie same zalecenia jak w przypadku konwencjonalnych metod. Jednakże należy zwrócić szczególną uwagę na ustawienie walców tak, aby było możliwe osiągnięcie odpowiedniego stopnia kondycjonowania oraz roztarcia ziaren.
Krok 3. Rozdrobnienie i ubicie materiału na kiszonkę
Zgniecenie ziarniaków kukurydzy jest najistotniejszą kwestią podczas rozdrabniania roślin. Ma to szczególne znaczenie dla dostępności i strawności skrobi. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko wystąpienia nieprawidłowej fermentacji. Należy ustawić maszynę tak, aby zredukować występowanie całego ziarna w sieczce. Dzięki temu zostanie ono strawione przez krowy, a nie wydalone wraz z kałem. Optymalna długość sieczki zależy od zawartości suchej masy i oscyluje w granicach 8 -15 mm, za wyjątkiem SHREDLAGE (od 26 do 30 mm).
Kolejne etapy produkcji dobrej kiszonki z kukurydzy zachodzą w silosie. Odpowiednie rozdrobnienie kukurydzy w znaczący sposób wpływa na jakość ubicia pryzmy. Jest to niezbędne do uzyskania beztlenowych warunków i przebiegu fermentacji. Zalecane jest ubicie materiału zielonego, którego warstwy mają grubość w przedziale od ok. 15 cm do 30 cm. Niezwykle istotny jest też czas przygotowania silosu. Silos należy zapełnić w czasie nie dłuższym niż 2 dni, wtedy zapewnione są warunki beztlenowe niezbędne do rozwoju bakterii kwasu mlekowego.
Krok 4. Zabezpieczenie pryzmy z zakiszanym materiałem
Odpowiednie przygotowanie kiszonki z kukurydzy polega również na dokładnym zabezpieczeniu materiału. Należy przykryć materiał kiszonkarski folią do kiszonki z równomiernym jej obciążeniem. W ten sposób kiszonka z kukurydzy będzie zabezpieczona przed dostępem powietrza. Najlepiej użyć do tego celu dwóch warstw folii:
- warstwa wewnętrzna powinna być cienka i przezroczysta. Służy jako folia podkładowa do kiszonki, która bezpośrednio do niej przylega. Zapobiega powstawaniu poduszek powietrznych, przez które może dojść do psucia się kiszonki,
- warstwa zewnętrzna powinna być wykonana z grubszej, czarnej lub białej folii. Należy ją obciążyć, stosując np. opony, worki z piaskiem. Sposób obciążenia należy dobrać do własnych możliwości, pamiętając przy tym, by nie uszkodzić folii.
Aby ochronić folię przed uszkodzeniami spowodowanymi przez zwierzęta, można zastosować na wierzch dodatkową siatkę ochronną.
Krok 5. Proces kiszenia
Minimalny czas, aby kiszonka z kukurydzy osiągnęła stabilność tlenową, prawidłowe pH oraz rozkład kwasów to 6 tygodni.
Na rynku dostępne są inokulanty bakteryjne przyspieszające procesy kiszenia i zabezpieczające przed namnażaniem niepożądanej mikroflory. Niektóre z nich skracają proces kiszenia nawet do 7 dni.
Parametry dobrej kiszonki z kukurydzy
Po dokładnym obejrzeniu pryzmy z nowo powstałą kiszonką, można ocenić jej wykonanie. Po pierwsze należy sprawdzić, czy nie ma uszkodzeń w folii oraz czy nie ma wycieku soku kiszonkarskiego lub zastoisk wody opadowej. Mogą one powodować wymywanie składników pokarmowych z kiszonki oraz być ogniskiem pleśni i grzybów. Kolejnym etapem jest ocena organoleptyczna zakiszonego materiału. W tym celu należy pobrać fragment kiszonki i sprawdzić:
- kolor ‒ czy jest zbliżony do materiału w dniu zbioru. Wszelkie odstępstwa mogą świadczyć o nieprawidłowych procesach zachodzących w pryzmie,
- zapach – jeżeli jest wyczuwalny zapach alkoholu bądź stęchłego masła, może to świadczyć o wtórnej fermentacji.
Następnym krokiem jest pogłębiona analiza jakości powstałej paszy, poprzez określenie kwasowości oraz temperatury:
- pH kiszonki – najczęściej stosowane są pH-metry elektroniczne terenowe, które w precyzyjny sposób podają wynik. Można wykorzystać również paski lakmusowe, choć są one mniej szczegółowe i mogą przysporzyć kłopotu w interpretacji wyników.
- temperatura kiszonki ‒ na początku produkcji kiszonki zachodzi wzmożona fermentacja. Materiał ma wtedy wyższą temperaturę. Po osiągnięciu stabilizacji temperatura mocno spada, aż osiągnie stałą wartość (18-25°C). Oznacza to, że kiszonka jest dojrzała i stabilna tlenowo. Z kolei odstępstwa od standardu i wahania temperatur świadczą o niekorzystnych przemianach mikrobiologicznych. Łączą się one ze stratami energii.
Badanie składu, temperatury, pH i interpretacja mikrobiologiczna na płytkach jest podstawową oceną jakości kiszonki. Aby mieć szczegółowe informacje na temat wartości pokarmowej paszy, warto przeprowadzić lub zlecić firmie zewnętrznej powyższe analizy.
Technologia produkcji dobrej kiszonki z kukurydzy jest sztuką. Sukces osiągniemy tylko przy dokładnej i skrupulatnej jej produkcji. Na każdym kroku można nie tylko sterować efektem, ale też wyeliminować wiele niepożądanych czynników. W końcu dobra kiszonka z kukurydzy to zdrowe stado!
